Bez względu na to, czy mamy do czynienia z blokiem mieszkalnym, czy z ogromnym obiektem przemysłowym, fundamentalnym i niezaprzeczalnym celem ochrony przeciwpożarowej jest dla nich zapewnienie odpowiednich środków do ochrony życia i zdrowia użytkowników, mienia lub środowiska przed skutkami pożaru, klęsk żywiołowych czy innych zagrożeń. Należy tutaj zaznaczyć, że poprzez „zapewnienie odpowiednich środków” należy rozumieć działania zmierzające do:

•  zapobiegania powstawania i rozprzestrzeniania się zdarzenia,
•  zapewnienia stosownych sił i środków do zwalczania zdarzenia,
•  umożliwienia przeprowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczej.

Jednym z tych środków jest stosowanie ocenionych, sprawdzonych, niezawodnych, a przede wszystkim bezpiecznych zarówno dla użytkownika i ratownika wyrobów budowlanych z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Prezentowany materiał przybliży proces wprowadzania do obrotu jednej z grup tych wyrobów, tj. pomp i zespołów pomp pożarowych.

 

Istota i znaczenie
Ocena zgodności (obecnie definiowana jako ocena stałości właściwości użytkowych) jest procesem złożonym i wymaga poświecenia określonej ilości czasu. Duże znaczenie odgrywa tu współpraca pomiędzy wnioskodawcą (producentem lub dostawcą wyrobu) a jednostką certyfikującą. Bez tej oceny wyrobów budowlanych trudno wyobrazić sobie poprawne funkcjonowanie systemów w wielu obszarach, w tym w zakresie systemów bezpieczeństwa pożarowego. Jest ona ważnym i podstawowym narzędziem służącym do realizacji celów ochrony zdrowia, życia, mienia i środowiska, a także – coraz częściej – zapewnienia niezawodności działania wyrobów. Stanowi ona również pewną umowną „granicę” oddzielającą wyroby z formalnie potwierdzonymi charakterystykami od wyrobów niewiadomego pochodzenia oraz takich, których właściwości pozostają jedynie w zakresie deklaracji producenta. Dzięki ocenie zgodności użytkownik końcowy zyskuje pewność (poprzez potwierdzenie strony trzeciej) co do deklarowanych przez producenta cech wyrobu.

Obowiązujące w Polsce regulacje prawne określają zasady i tryb wprowadzania do obrotu i stosowania w budownictwie oraz dopuszczania do użytkowania służących ochronie przeciwpożarowej urządzeń przeciwpożarowych, będących jednocześnie wyrobami budowlanymi. Rozpatrując zagadnienia certyfikacji oraz dopuszczenia do użytkowania wyrobów pod kątem bezpieczeństwa pożarowego można stwierdzić, że podlegają one zarówno przepisom dotyczącym wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, jak i przepisom określającym wymagania dla wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, wprowadzanych do użytkowania w jednostkach ochrony przeciwpożarowej oraz wykorzystywanych przez te jednostki. 

 

Definicje
Na wstępie rozpatrywanego zagadnienia warto zatrzymać się przy definicjach tych wyrobów. I tak przez pompę pożarową rozumiemy pompę, która służy do podnoszenia ciśnienia wody w stałych urządzeniach gaśniczych i instalacjach wodociągowych przeciwpożarowych. Z kolei przez zespół pompowy należy rozumieć zestaw wyrobów, który w składzie, poza samą pompą (pompą pożarową, pompą do instalacji wodociągowych przeciwpożarowych), zawiera inne komponenty niezbędne do poprawnego działania całego zestawu. Przykładowy zestaw podzespołów wchodzących w skład omawianych zespołów pomp przedstawiono na rys. 2.

 

Pompy jako wyroby budowlane
Na potrzeby wyjaśnienia kluczowych terminów związanych z dopuszczeniem do obrotu i stosowania pomp oraz zespołów pomp jest przedstawienie podstawowych i ogólnych definicji będących w zakresie wyrobów budowanych. Nadrzędnym dokumentem opisującym omawianą tematykę jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG, które to w swojej treści podaje, że jako wyrób budowlany należy traktować:
•    każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych;
•    ponadto w rozporządzeniu wskazano także, że „zestaw” oznacza wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych elementów, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać włączone w obiektach budowlanych. 

Obecnie przepisy ustawy o wyrobach budowlanych [1] regulują obszar wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych na polski rynek. Na tej podstawie istnieją przedstawione poniżej możliwości legalnego wprowadzenia do obrotu lub udostępnienia wyrobów budowlanych na rynku krajowym, przy udziale niezależnej strony trzeciej (jednostki certyfikującej):
•    Art. 4 Wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym, jeżeli nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, w zakresie odpowiadającym jego właściwościom użytkowym i zamierzonemu zastosowaniu co oznacza, że jego właściwości użytkowe umożliwiają prawidłowo zaprojektowanym i wykonanym obiektom budowlanym, w których ma on być zastosowany w sposób trwały, spełnienie podstawowych wymagań, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane.
•    Art. 5 ust. 1 Wyrób budowlany objęty normą zharmonizowaną lub zgodny z wydaną dla niego europejską oceną techniczną może być wprowadzony do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym wyłącznie zgodnie z rozporządzeniem Nr 305/2011. Wzór oznakowania CE określa załącznik do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 765/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. ustanawiającego wymagania w zakresie akredytacji i nadzoru rynku odnoszące się do warunków wprowadzania produktów do obrotu i uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 339/93 (Dz. Urz. UE L 218 z 13.08.2008, str. 30). 
•    Art. 5 ust. 2 Wyrób budowlany nieobjęty normą zharmonizowaną, dla której zakończył się okres koegzystencji, o którym mowa w art. 17 ust. 5 rozporządzenia Nr 305/2011 i dla którego nie została wydana europejska ocena techniczna, może być wprowadzony do obrotu lub udostępniany na rynku krajowym, jeżeli został oznakowany znakiem budowlanym, którego wzór określa załącznik nr 1 do ustawy.
Natomiast kwestie wykonawcze do przedstawionej ścieżki postępowania reguluje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym [2].

Ze względu na brak w zbiorze Polskich Norm właściwej normy dla rozpatrywanych pomp, na potrzeby procesu krajowej oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych (OiW SWU) niezbędne jest w tym przypadku opracowanie dla nich Krajowej Oceny Technicznej (KOT) przez uprawnioną w przedmiocie zapytania Jednostkę Oceny Technicznej. Należy pamiętać, że samo opracowanie i wydanie KOT nie wystarcza do legalnego wprowadzenia wyrobu do obrotu i stosowania w budownictwie. KOT jest jedynie technicznym dokumentem odniesienia w procesie OiW SWU dla wyrobu budowlanego.

 

Proces OiW SWU

Przytoczone powyżej akty prawne określają, jakie czynności powinny zostać zrealizowane oraz jakie dokumenty należy uzyskać dla pomp i zespołów pomp przeciwpożarowych w celu ich legalnego wprowadzenia do obrotu i oznakowania wyrobu znakiem budowalnym „B”. Zanim to jednak nastąpi producent wyrobu musi wykonać czynności określone w dedykowanym systemie oceny zgodności. Czynnościami tymi określa się działania producenta, czynności realizowane przez jednostkę certyfikującą.

Celem przeprowadzenia krajowej OiW SWU, producent powinien na początku całego procesu dokładnie określić zamierzone zastosowanie wyrobu oraz wskazać na zgodność, z jakim technicznym dokumentem odniesienia ma być prowadzony proces wspomnianej oceny (certyfikacji). Biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy, dokumentem odniesienia w procesie krajowej certyfikacji dla rozpatrywanych wyrobów jest Krajowa Ocena Techniczna. Analizując opracowane i wydane KOT przez CNBOP-PIB dla grupy – zespoły pomp pożarowych, można wyróżnić podstawowe właściwości użytkowe i wymagania stawiane dla nich w ramach wydawanych KOT, tj.:

•    kompatybilność funkcyjna i techniczna zastosowanych podzespołów,
•    zgodność zastosowanych pomp z wymaganiami pr EN12259-12:2019 [7], w zakresie:
   - materiałów i budowy, 
   - wytrzymałości na ciśnienie wewnętrzne,
   - szczelności,
   - charakterystyk wydajności, 
   - charakterystyk sprawności, 
•    sposób uruchamiania zespołu pomp,
•    minimalnego przepływu,
•    zdolności do przenoszenia przez ramę obciążań i ochrona przed wibracjami,
•    odporności na korozję zespołu pomp,
•    trwałość urządzenia sterującego i sygnalizującego (USIS),
•    weryfikacja sygnalizacji USIS sygnalizacji i komunikatów.

Wymagany krajowy certyfikat (KC SWU) uzyskiwany jest przez producenta po pozytywnym zakończeniu procesu krajowej oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. Proces ten obejmuje trzy etapy: ocenę dokumentacji, badania próbki wyrobu w laboratorium akredytowanym z określonym programem badań oraz inspekcje zakładowej kontroli produkcji (ZKP) u producenta wyrobu, której celem jest potwierdzenie powtarzalności i jakości produkcji w odniesieniu do przebadanej próbki.

Po otrzymaniu wspomnianego certyfikatu producent powinien wystawić krajową deklarację właściwości użytkowych, która upoważnia go do oznakowania rozpatrywanych wyrobów znakiem budowlanym „B”. Wzór takiej deklaracji, wraz z niezbędnymi informacjami, które muszą być tam zawarte, przedstawiono na rys. 4.

Zgodnie z zapisami, celem oznakowania wyrobów znakiem budowlanym „B”, producent musi wystawić stosowną deklarację, po wcześniejszym uzyskaniu krajowego certyfikatu stałości właściwości użytkowych. Podkreślenia wymaga fakt, że zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa budowlanego to właśnie deklaracja właściwości użytkowych (dawniej określana jako deklaracja zgodności) a nie certyfikat stanowi dokument upoważniający wprowadzenie wyrobu budowlanego do obrotu. Inne wyroby z zakresu ochrony przeciwpożarowej (i nie tylko) objęte obowiązkiem przeprowadzenia oceny (certyfikacji) zostały wskazane w załączniku do rozporządzenia [2]. 

 

Okres przejściowy

Istotnym elementem w zakresie wprowadzania do obrotu pomp i zespołów pomp pożarowych w oparciu o art. 5 ust. 2 ustawy o wyrobach budowlanych [1] był okres przejściowy przedstawiony w § 14 rozporządzenia [2], który dawał producentom „nowych” grup wyrobów czas na dostosowanie własnych wyrobów i przeprowadzanie procesu krajowej OiW SWU. Pompy pożarowe i zespoły pomp pożarowych zakresowo stanowią integralną grupę wyrobów dla „pomp przeciwpożarowych i zespołów pomp przeciwpożarowych”, wskazanych w załączniku 1 do wcześniej obowiązującego rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 2004 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych; nie zostały one objęte omawianym okres przejściowym. Z kolei od 1 stycznia 2021 r. obowiązkiem zostały objęte pompy do instalacji wodociągowych przeciwpożarowych, a od 1 lipca 2022 r. również zespoły pomp do instalacji wodociągowych przeciwpożarowych. 

 

***

Zaprezentowane wyroby odgrywają bardzo dużą rolę w procesie zapewnienia bezpieczeństwa w obiektach budowlanych zarówno mieszkalnych, jak i przemysłowych. W związku z tym wymagania w zakresie potwierdzania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i funkcjonalności tych urządzeń są niezwykle istotne zarówno dla użytkowników tychże obiektów, jak ich producentów. Bez wątpienia, z uwagi na złożoność zagadnień związanych z certyfikacją wspomnianych wyrobów, kwestie poruszane w niniejszej publikacji z pewnością nie wyczerpują tematu, ale mogą stanowić podstawowy elementarz wiedzy w tym zakresie. 

Dokonane zestawienie przepisów i ich porównanie wskazuje, że pompy i zestawy pomp pożarowych objęte są obowiązkiem przeprowadzenia krajowej oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych oraz objęte obowiązkiem sporządzenia krajowej deklaracji właściwości użytkowych i oznakowania ich znakiem budowlanym „B”. 
 

Artykuł ukazał się w magazynie Kierunek Pompy 2/2023, jego autorem jest: dr inż. Michał Chmiel, kierownik Jednostki Certyfikującej CNBOP-PIB

 

Literatura
1.    Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o wyrobach budowlanych.
2.    Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania właściwości użytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym.
3.    Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. 
4.    Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym.
5.    M. Pietrzak, M. Chmiel, Ochrona i bezpieczeństwo nr 1/2023.
6.    M. Szostak, M. Chmiel, Ochrona przeciwpożarowa nr 2/2023.
7.    prEN 12259‐12: 2019 Fixed firefighting systems — Components for sprinkler and water spray systems — Part 12: Pumps.
8.    Standard CNBOP-PIB – 0001:2022 wyd. 7, CNBOP-PIB, Józefów.
9.    Standard CNBOP-PIB – 0016:2018 wyd. 5, CNBOP-PIB, Józefów.